گردشگری، صنعتی مغفول در قزوین

به گزارش خبرگزاری صداوسیما قزوین، صنعت جهانگردی و گردشگری یکی از بزرگترين و متنوع‌ترين صنعت در دنيا به حساب مي‌آيد. ايران با توجه به اينکه در رديف 10کشور اول دنيا از نظر وجود جاذبه‌هاي گردشگري قرار دارد، ولي از نظر جذب توريسم و گردشگر، نه تنها در بين کشورهاي دنيا بلکه در بين کشورهاي خاورميانه هم جايگاه شايسته و مطلوبي ندارد. گردشگری استان قزوین با وجود داشتن ثبت بیش از 1300 اثر تاریخی و طبیعی در فهرست آثار ملی جایگاه مطلوبی در کشور ندارد و از مشکلات بیشماری رنج می‌برد. این مشکلات سبب شده تا قزوین مهد فرهنگ و هنر، همچنان تنها شاهد عبور گردشگران از محورهای ارتباطی استان باشد نه مقصدی برای گردشگران.

• بناها و آداب و رسوم قزوین
آثار و بناهای تاریخی همچون گنجی غنی از فرهنگ و تمدن ایرانی میراث گران‌بهایی است که از پیشینیان ما به یادگار مانده است. آثاری که هنرنمایی، خلاقیت، معماری اصیل فوق‌العاده گذشتگان ما را همچون تابلویی زیبا به نمایش می‌گذارد. گنجینه‌هایی که با زبانی شیوا اصالت فرهنگ و علوم مختلف ایرانیان را در تمام زمینه‌ها برای همگان آشکار می‌سازد. قزوین نیز یکی از استان‌های کشور دارای بناها و آثار تاریخی ارزشمندی است که گاهی مغفول نظر مردم قرار می‌گیرد.
مسجد جامع عتیق، سرای سعدالسلطنه، دولتخانه صفوی، مسجدالنبی، بازار وزیر، آب انبار سردار بزرگ، آب انبار حکیم، آب انبار سردار کوچک، قلعه حسن صباح، قلعه لمبسر، میمون قلعه، حمام قجر، کاروانسرای محمدآباد، کاروانسرای وزیر، خانه آرازی، کلیسای کانتور، مدرسه مولاوردی خانی، ایوان سنگی نیاق و دریاچه اوان تنها بخش کوچکی از منابع و آثار تاریخی استان قزوین به شمار می‌آیند. علی‌رغم وجود غنای آثار تاریخی و منابع طبیعی در استان، رغبت زیادی به قزوین‌گردی در میان هم استانی‌ها و سایر مردم کشور وجود نداردغیر از بناهای تاریخی و آثار باستانی استان قزوین آداب و رسوم خاصی دارد.این رسوم محلی باید به مردم ایران به خصوص گردشگران که قصد قزوین دارند معرفی شود تا افراد با آگاهی، زمان و مکان درست را برای دیدن رسوم انتخاب کنند. سمنوپزان، آیینی به مناسبت نوروز؛ پنجاه به‌ در، آیینی برای در کنار یکدیگر بودن؛ تیرماه سیزده و جشن انگور، شکرانه برداشت محصول، تنها چند رسم از فرهنگ کهن قزوینی‌ها است.
مجتبی عباسی کارشناس مردم‌شناسی در زمینه ثبت آیین‌های سنتی قزوین در فهرست میراث معنوی می‌گوید: برخی آیین‌های سنتی شاد قزوین مانند«پنجاه به در» و «سیاه ببو، سفید ببو» در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده‌اند. پیشتر این آیین در الموت برگزار می شد.

این کارشناس مردم‌شناسی ادامه می‌دهد: این آیین سنتی نمایشی، در گذشته به منظور پیشواز از نوروز در اواخر اسفند ماه برگزار می‌شده است. آیین‌های سنتی، مراسم سوگواری، نیایش‌ها و جشنواره‌های مردمی ریشه در هویت، تاریخ، فرهنگ و مذهبی مردمان دارند و حفظ آنها ضروری است.
سیدمحمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که زاده قزوین است درباره ظرفیت‌های گردشگری قزوین می‌گوید: قزوین از جمله شهرهایی است که در نقطه اتصال شمال و شمال غرب به مرکز ایران قرار گرفته و در طول تاریخ، محل ملاقات ایرانیان با یکدیگر و ایرانیان با جهان خارج بوده است. تاریخ و فرهنگ قزوین، آثار برجای مانده از گذشته و داشته‌های گردشگری این شهر را باید از این منظر بررسی کرد.
برای بیشتر مردم، به خصوص پایتخت‌نشینان، قزوین شهری است که برای رفتن به آذربایجان یا گیلان و همدان باید از آن عبور کرد. چیزی شبیه یک منزلگاه بین‌راهی، نه شهری که خود می‌تواند از مهم‌ترین مقاصد سفر در مرکز ایران باشد.
شهر قزوین در فاصله 130کیلومتری پایتخت قرار گرفته و از طریق بزرگراه و خط آهن، ۱۱ استان را به هم متصل کرده است. طبق سرشماری سال1395، جمعیت شهر قزوین بالغ بر 403هزار نفر است که حدود 32درصد از جمعیت یک میلیون و 273 هزارنفری استان قزوین را شامل می‌شود. اقتصاد این شهر از قدیم‌الایام مبتنی بر کشاورزی و بازرگانی بوده و در دوره معاصر، بخش‌ صنعت و خدمات نیز از رونق قابل توجهی برخوردار شده‌اند.
• چشم‌اندازها و چالش‌های گردشگری
قزوین دارای زمستان‌هایی سرد و تابستان‌هایی نسبتاً خنک است و میانگین دمای سالانه‌اش به 14درجه سانتیگراد می‌رسد. بدین ترتیب این شهر در مهمترین فصل سفر، یعنی فصل تابستان از آب‌وهوای مناسبی برخوردار است؛ ضمن آنکه باغستان‌های قزوین به مساحت حدود 2500هکتار، همچون کمربندی سبز این شهر را فراگرفته و بر لطافت هوایش افزوده‌اند.
از دیدگاه تاریخی، قزوین یکی از کهن‌ترین مراکز استقرار انسانی و شکل‌یابی جوامع بشری در فلات ایران است. این شهر از دوره باستان به علت قرار گرفتن بر سر راه جاده ابریشم از آبادانی قابل توجهی برخوردار بود و در آغازین دهه‌های حکومت صفویان نیز ۵۰سال به پایتختی ایران برگزیده شد. از اینرو، آثار تاریخی شکوهمند و پرشماری دارد که مهم‌ترین سرمایه آن برای توسعه گردشگری به شمار می‌روند.
علی‌رغم دسترسی مناسب جاده‌ای و ریلی، باید گفت قزوین از نظر وجود زیرساخت‌های گردشگری در تنگنای شدید قرار دارد. هرچند طبق آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار کشور،قزوین یکی از 10مقصد مهم گردشگری ایران از آغاز سال139۶ تاکنون بوده است، و مناطقی چون قلعه حسن صباح و دریاچه اوان، بیشترین گردشگر را پذیرا بودند.
هاجر محمدی‌چمنی کارشناس میراث فرهنگی درباره منحصربه‌فرد بودن بناهای قزوین می‌گوید: با وجود اینکه الگوی شهری قزوین پس از شاه عباس نقش مؤثری در ایجاد اصفهان داشته است اما بناهای این شهر نیز معماری خاص خود را دارند که بسیار متفاوت از نمونه‌های همنام آن در قزوین است و نمی‌توان گفت تمام بناهایی که در اصفهان احداث گردیده نمونه‌ای در قزوین نیز دارند.
محمدی‌ تراکم بناهای تاریخی در بافت تاریخی را یک مزیت برای گردشگران و راحتی در بازدید می‌داند و می‌گوید: نکته مهمی که درباره شهر قزوین وجود دارد، تنوع نوع بناهای تاریخی است که در یک بافت متراکم تاریخی قرار گرفته‌اند؛ به‌عنوان مثال یک بازدیدکننده به راحتی می‌تواند در طول یک روز از بناهای متنوعی همچون عمارت شاهی، کلیسا، مسجد تاریخی، خانه تاریخی، بنای آرامگاهی، گرمابه و آب انبار بازدید نماید که این خود امتیاز بزرگی برای شهر ما محسوب می‌شود.
امروزه بسیاری از کشورهای دنیا مبالغ هنگفتی برای تبلیغات در زمینه گردشگری در نظر می‌گیرند و از دید مدیران گردشگری آنها، این مبالغ به هیچ عنوان هزینه تلقی نمی‌شود، بلکه نوعی سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. این سرمایه‌گذاری در مدت زمانی مشخص طی برنامه‌ریزی‌های دقیق سود چند برابری از آن حاصل خواهد شد. هرچند قزوین پتانسیل‌های برای شکوفا شدن صعنت گردشگری دارد اما مهم‌ترین مسئله ضعف تبلیغات و آشنایی کم مردم کشور و حتی در مواردی مردم استان است. میراث گرانب های قزوین مثل گنجی است که کمتر کسی از وجود آن باخبر است. پس نباید انتظار داشت کسی درصدد کشف و سراغی از میراث کم‌نظیر بگیرد.
حضرتی‌ها، دلیل ضعف تبلیغات و عدم اطلاع‌رسانی را در کمبود بودجه و هزینه‌های کارکنان نیروهای سازمان میراث فرهنگی عنوان می‌کند. وی می‌گوید: بخش عمده هزینه‌های گردشگری از منابع استانی تأمین اعتبار می‌شود که متاسفانه صددرصد این اعتباری صرف حقوق و دستمزد پرسنلی می‌شود که تعهد پرداختش از قبل بر ما تحمیل شده است. ما معتقدیم اداره میراث فرهنگی با نیمی از پرسنل موجود می‌تواند به راحتی به فعالیت‌های خود ادامه دهد اما در حال حاضر صد در دصد منابع استانی صرف حقوق و دستمزده کارکنان می‌شود و ما حتی نمی‌توانیم آثار تاریخی در حال تخریب را بندکشی کنیم و کوچکترین اقدامی در جهت مرمت و بازسازی آثار تاریخی انجام دهیم.
به باور حضرتی‌ها، ضعف زیرساخت‌ها خصوصاً کمبود فضاهای اقامتی و پذیرایی، مهم‌ترین مشکل حوزه گردشگری در قزوین است. حضرتی‌ها ادامه می‌دهد: فضاهای اقامتی مطلوب برای اقامت مسافران در سطح استان وجود ندارد و ضریب اشغال تخت در فضاهای موجود حدود سه برابر میانگین کشوری است.

در حال حاضر، شهر قزوین دارای تنها یک هتل 4ستاره و 2هتل 2ستاره است. نزدیکی قزوین به تهران یکی از عواملی است که بر ساخت مراکز اقامتی تأثیر منفی گذاشته است؛ همین موضوع باعث شده تا گردشگران خارجی با اقامت در تهران، قزوین را تنها جایی برای دیدن آثار تاریخی انتخاب کنند و شب را به تهران برگردند.
با تمام کمبودها و ضعف‌ها، شاهد رشد در زمینه جذب گردشگر در استان بوده‌ایم. حضرتی‌ها می‌گوید: در 6ماهه اول امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته 22درصد حضور گردشگران دربناها و 27درصد اقامت‌کنندگان در استان افزایش داشته است.
حضرتی‌ها همچنین از افزایش ظرفیت اقامتی قزوین برای گردشگران، در سال۹۷ می‌گوید: در اسفندماه ۹۶، ۳ مجموعه اقامتی در قزوین و یک مجموعه اقامتی در تاکستان به بهره‌برداری می‌رسد که نسبت به سال گذشته ظرفیت هتل‌ها ۲برابر خواهد شد ولی با توجه به ضریب اشغال تخت در قزوین که تقریباٌ بیش از دوبرابر متوسط کشور است. باید این نکته را درنظر داشت که این ظرفیت پاسخگوی انبوه مراجعانی که به قزوین سفر می‌کنند نخواهد بود و باید امکان اسکان و اقامت برای مسافران مناطق دورتر فراهم گردد.
از این گذشته، ترافیک شدید در هسته تاریخی شهر قزوین و کمبود پارکینگ (در شرایطی که بسیاری از مردم با خودروی شخصی به این شهر سفر می‌کنند)، موجب خستگی و دلزدگی گردشگران می‌شود.
شهرداری قزوین برای حل معضل ترافیک، اقداماتی همچون خیابان‌کشی، تعریض معابر و احداث پارکینگ را در دستور کار خود قرار داده است؛ اما پاره‌ای از این اقدامات به شکلی تناقض‌آمیز، مستلزم تخریب کالبد یا حریم مهم‌ترین آثار تاریخی این شهر هستند و با مخالفت سازمان میراث فرهنگی روبه‌رو شده‌اند. در واقع، تطابق مرکزیت اداری و تجاری شهر قزوین با مرکز تاریخی و گردشگری آن، مشکلاتی را فراهم آورده که حل آن به سادگی و بدون بهره‌گیری از تجربه شهرهای مشابه در جهان، ممکن نیست. اخیرا هم که اجرای طرح بی‌آرتی در سطح شهر نیمه‌کاره رها شد، ایستگاه‌های اتوبوس بین بلوار دانشگاه و میدان سردارن بدون استفاده مانده است. طرحی که با اما و اگرهای زیادی روبرو بود، به سرنوشتی نامعلوم دچار شد. اجرای آن به مطالعات بیشتر موکول شد.
مدیرکل راه‌وشهرسازی استان قزوین مسعود حق‌لطفی درباره طرح مطالعات مسیر گردشگری محدوده دروازه درب کوشک تا دروازه امامزاده حسین (ع) شهر قزوین می‌گوید: یکی از اساسی‌ترین اهداف بازآفرینی پایدار شهری، رونق و توسعه صنعت گردشگری است که باید با ارائه بهترین طرح‌ها و برنامه‌ها محقق شود.
اختلاف نظر بین شهرداری و سازمان میراث فرهنگی است که گره‌ای به گره‌های حوزه گردشگری افزوده است. مشکلات بقدری زیاد است که نمی‌توان تنها یک دلیل برای آن برشمرد. یکی از بهانه‌های اصلی این اختلاف پروژه احیاء و اصلاح بافت فرسوده خیابان انصاری شرقی است. مسئله‌ای که هم از لحاظ تاریخی و میراثی حائز اهمیت است و هم بافت فرسود و قدیمی آن مشکلات عدیده‌ای برای اهالی و شهروندان ایجاد کرده است. باید سازمان میراث فرهنگی و شهرداری به عنوان دو نهاد تأثیرگذار در حوزه سیاست‌گذاری شهری اختلافات را کنار گذاشته و فکری برای حل معضلات شهر بکنند تا شرایط برای رفاه حال بیشتر شهروندان و امکان استفاده بهتر گردشگران فراهم شود.
عبدالمحمد زاهدی استاندار قزوین هم تلاش برای حفظ آثار تاریخی را کاری برای حفظ هویت تاریخی کشور می‌داند. وی در این زمینه می‌گوید: مناطق و آثار تاریخی در واقع شناسنامه و هویت ملت ایران هستند و بدون شناخت و حفظ آنها دستیابی به هویت گذشته ما میسر نخواهد بود. در صورت معرفی کامل و جامع محوطه‌های تاریخی، مانند منطقه تاریخی سگزآباد، می‌توان برای معرفی آنها به گردشگران با احداث سایت موزه اقدام کرد و اقتصاد این مناطق را نیز تحت تأثیر آن متحول ساخت. 

استفاده از ظرفیت‌های مردم به خصوص روستاییان از دیگر راه‌حل‌هایی است که هم می‌تواند به رونق گردشگری کمک کند و هم در توانمندی‌سازی روستاها تأثیر به سزایی داشته باشد. علی فرخزاد، معاون امورعمرانی استانداری قزوین درباره کارگاه ملی آموزش کارآفرینی و اشتغال زایی روستایی می‌گوید: ظرفیت‌های پنهانی بلوکه شده در استان باعث موضوعات حاشیه‌ای برای تصمیم‌گیری است به عنوان مثال یکی از ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری و گردشگری استان حدود ۱۷سال است که بلوکه شده و بهره‌بردار حاضر به واگذاری نیست.
وی ادامه می‌دهد: حوزه‌های مختلف کارآفرینی در روستا، فعالیت‌های کشاورزی، گردشگری کشاورزی یا مزرعه، صنایع دستی و هنری، کارآفرینی زنان روستایی و تولید مواد غذایی می‌تواند باعث شکوفایی و اشتغال بیشتر در روستا‌ها شود. برگزاری دوره‌های گردشگری برای شورا‌ها و دهیاران می‌تواند باعث رونق گردشگری و کسب درآمد بیشتر در روستا شود.
یکی از بهانه‌های اصلی برای رونق گردشگری در فرهنگ ایرانی، نوروز و تعطیلات عید بوده است. حضرتی‌ها، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین می‌گوید: نوروز نقطه اتصال فرهنگی همه ایرانیان و حوزه‌های فرهنگی جهان ایرانی در سال‌های اخیر یک پدیده جهانی به ثبت رسیده که باید از این فرصت به نحو شایسته‌ای در معرفی و ارائه بخش‌هایی از وجوه فرهنگی خود که مهم‌ترین آن مهمان‌نوازی است، استفاده نماییم.
مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین انتخاب شعار «قزوین، نزدیکترین مقصد» در سال۹۷، برای جذب جمعیت ۱۵میلیون نفری تهران و البرز عنوان می‌کند و می‌گوید: اگر تبلیغات محیطی در اسفندماه به ویژه در تهران و کرج انجام شود؛ قطعا تاثیر بسزایی در جذب بیشتر گردشگران به استان خواهد داشت.
گردشگری در تمام دنیا تبدیل به صنعتی پول‌ساز و جذاب شده است که رشد و ترقی آن در کشور نیازمند برنامه‌ریزی کارشناسانه و سرمایه‌گذاری در این حوزه است. نبود زیرسازی، تبلیغات کم، تبدیل نشدن آثار تاریخی به آثار شاخص، وجود مسیرهای ناهموار برای دسترسی به برخی آثار و... سبب شده تا استان قزوین علی‌رغم وجود بناها و گنجینه‌های ارزشمند، از حوزه گردشگری درآمدزایی آنچنانی نداشته باشد. همت مسئولان فارغ از مشکلات گذشته و آگاهی مردم در خصوص اهمیت حفظ آثار تاریخی می‌تواند گردشگری را در استان به صنعتی پررونق و تأثیرگذار تبدیل کند.

نویسنده: امین فرخی حقیقت