افول اقتصاد آمریکا، زمینه‌ها و علائم

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما:  دونالد ترامپ“ رئیس جمهوری بود که هنگام خروج از کاخ سفید، زمین سوخته برای جانشینش به ارث گذاشت: شیوع افسارگسیخته کرونا، اقتصاد رو به افول، دموکراسی بی اعتبار و البته اعتبار جهانی متزلزل کشورش. مجموعه مسائلی که نتیجه محتوم آن کاهش نقش و تأثیرگذاری آمریکا در نظام بین‌الملل خواهد بود. در میان این موارد، همه گیری کرونا و تضعیف شدید اقتصاد آمریکا بیشتر حساسیت برانگیز است.

اقتصاد این کشور در بحبوحه همه گیری ویروس کرونا بزرگ‌ترین افول خود را که در تاریخ بی سابقه است، تجربه کرده است. رشد اقتصادی آمریکا پس از چندین دهه توسعه و گسترش اقتصادی، در سال‌های گذشته کاهش یافت و اکنون شیوع ویروس کرونا و مدیریت ناکارآمد کنترل آن، اقتصاد آمریکا را فلج کرده است.

 

در دهه گذشته نشانه‌های کاهش قدرت اقتصادی آمریکا و از سوی دیگر افزایش قدرت اقتصادی چین، بیشتر از آن بوده‌است که بتوان آن را نادیده گرفت. تحولات سال‌های گذشته دولت‌مردان آمریکایی را وادار کرده است، باور کنند دوران برتری اقتصادی آمریکا رو به پایان است و نظام بین‌الملل با ظهور قطب‌های اقتصادی متنوعی روبروست. در واقع نظام مالی و اقتصادی تحت سلطه آمریکا به دلیل بحران اقتصادی که در آمریکا و کشور‌های متحدش ایجاد شده، به کاهش اعتبار سرمایه‌داری آمریکایی در جهان منجر شده است.

  افول اقتصاد آمریکا
کاهش رشد اقتصادی و افزایش بدهی خارجی از یکسو، و مشکلات و چالش‌های فزاینده ساختاری، سیاسی و اجتماعی از سوی دیگر، آمریکا را در موقعیت ضعف قرار داده است. پر واضح است که آمریکا هم‌اکنون با تهدیداتی همانند وجود رقبای قدرتمند اقتصادی اروپایی (آلمان) و آسیایی (چین) و خطر سقوط ارزش دلار و هژمونی آن روبه‌روست که پایانی بر مرکزیت آمریکا در تجارت بین‌الملل خواهد بود.

”محمود دهقان“ کارشناس روابط بین‌الملل خروج سرمایه از آمریکا را عامل مهم دیگری می‌داند که افول قدرت آمریکا را به نمایش می‌گذارد. به گفته وی برخی قوانین مصوب دوره ترامپ، باعث شد سرمایه‌ها به‌ویژه سرمایه مهاجران به دلیل احساس ناامنی از این کشور خارج شود؛ از سویی تفکر نژادپرستانه ”اول آمریکا“ باعث شد اروپا در مقابل آمریکا متحدتر شود و چین و روسیه آرام‌آرام حذف دلار از بازار‌های مبادلاتی و کنار گذاشتن سوئیفت را در دستور کار قرار دهند. ”علی مروی“، مدیر اندیشکده حکمرانی شریف نیز اقتصاد آمریکا را رو به افول می‌داند و می‌گوید: بدهی دولت آمریکا نسبت به دارایی این کشور در وضعیتی است که خالص ثروت دولت هم‌اکنون منفی است.

این بدان معناست که ادامه استقراض آمریکا از جهان سخت‌تر خواهد شد؛ زیرا دارایی کافی برای پرداخت این بدهی عظیم وجود ندارد. به گفته مروی، مطالعه جدید بانک مرکزی اروپا بیانگر این است که برخلاف انتظار، آمریکا بیشترین زیان را از جنگ تجاری با چین خواهد دید و چین برنده این جنگ است.

از دیگر مشکلات عمده‌ای که آمریکا با آن روبروست، رقابت تولیدات صنعتی است. به نوشته «اندیشکده بروکینگز» طی چند دهه گذشته توان تولیدی آمریکا کاهش یافته و موقعیت برتر خود را در برخی زمینه‌ها از دست داده است. به عنوان مثال، در صنعت هواپیمای غیرنظامی، سهم بازار بوئینگ نسبت به ایرباس طی یک دهه، کاهش قابل توجهی یافته است.

در همین زمان، تعداد خودرو‌های تولید شده در اروپا، ژاپن و کره‌جنوبی بیشتر شده و سهم شرکت‌های خارجی از بازار آمریکا افزایش یافته است. همچنین تعداد محصولات آمریکایی که دارای موقعیت پیشرو در سراسر جهان هستند و می‌توانند به بازار‌های جهانی صادر شوند، کمتر و کمتر شده است. دومین مشکل، کیفیت ارائه خدماتی همچون امور مالی است. طی چند دهه گذشته، مشکلات جدی از قبیل منفعت‌طلبی افسارگسیخته، رونق کاذب صنعت مالی آمریکا را آشکار کرده، و این عفونت به اقتصاد آمریکا آسیب جدی وارد ساخته است.

 

سومین مشکل مسئله ثروت و توزیع ناعادلانه درآمد است. آمار منابع مختلف آمریکایی حاکی از آن است که درآمد کارگران عادی در آمریکا، افزایش نیافته است؛ اگرچه اقتصاد در حال رشد بوده و سودآوری در همان بازه زمانی بیشتر شده است. همچنین دستاورد توسعه اقتصادی تنها به چند سرمایه دار و کارآفرین رسیده، جامعه نامتعادل تر شده، و شکاف بین فقیر و غنی رو به فزونی است.

 کسری موازنه تجاری
بیش از دو دهه است که تراز تجاری آمریکا و چین به نفع چین تغییر کرده است و به تدریج چینی ها به موقعیت ممتازی در برابر آمریکا دست یافته‌اند. هرچند جنگ تعرفه‌ای ترامپ تا حد زیادی این اختلاف را کاهش داده است، اما همچنان اختلاف عظیمی در تراز تجاری آمریکا و چین مشاهده می‌شود.


در خصوص اروپا هم همان طور که در جدول زیر مشاهده می‌شود در سال 2019 اتحادیه اروپا 384 میلیارد دلار صادرات به آمریکا داشته و آمریکا 232 میلیارد دلار کالا به کشورهای این اتحادیه صادر کرده است که حاکی از مثبت بودن تراز تجاری اروپا در مقابل آمریکاست.


  شیوع کرونا در آمریکا
آمارهای رسمی نشان می‌دهد اقتصاد آمریکا شدیدترین رکود اقتصادی از دهه 1940 میلادی، را در سه ماهه دوم سال گذشته متحمل شده است. همه گیری کرونا کسب و کارها را در سراسر این کشور با خطر مواجه کرده و میلیون ها آمریکایی کار خود را از دست داده اند. برآورد اولیه وزارت بازرگانی آمریکا نشان داد، تولید ناخالص داخلی در سه ماهه دوم سال، نه و نیم درصد نسبت به سه ماه اول سال کاهش یافت که این رکود، سالانه حدود 33 درصد خواهد بود. این شدیدترین کاهش سالانه رشد اقتصادی از سال 1947 است. همچنین انقباض 34 و نیم درصدی اقتصاد آمریکا موجب شد مصرف در آمریکا به همین میزان کاهش یابد.

با وجود اینکه فدرال رزرو، کنگره و کاخ سفید به دنبال محدود کردن آسیب دائمی همه گیری کرونا هستند، اقتصاد آمریکا به سرعت در حال از دست دادن توان خود است و به نظر می‌رسد دچار هرج و مرج شده است. رکود اقتصادی 2020، مهمترین انقباض سالانه آمریکا از سال 2009 تاکنون بوده است. سال گذشته همچنین بدترین سال رشد اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم بود که طی آن اقتصاد 11 و شش دهم درصد کوچک شد. هرچند ”جو بایدن“ برای مقابله با ویروس کرونا برنامه محرک اقتصادی 9/ 1 تریلیون دلاری تهیه کرده است، اما وضع اقتصاد همچنان وخیم است؛ تعداد افرادی که تقاضای کمک بیکاری هفتگی می‌کنند 17 میلیون نفر است که بیش از چهار برابر شده است. از مارس تا ژوئن2020 (اسفند98 تا خرداد99)، 20 میلیون و 400 هزار شغل از بین رفت؛ 12 و نیم میلیون بیشتر از مدت مشابه سال قبل.

باید پذیرفت سال ۲۰۲۰ میلادی برای اقتصاد آمریکا دوره پر فشاری بود و اقتصاد آمریکا به شدت آسیب دید. این سال در حالی به پایان رسید که خسارت گسترده شیوع کرونا، فدرال رزرو را به چاپ گسترده دلار وادار کرد. همچنین ارزش دلار مقابل ارزهای معتبر جهانی در سال ۲۰۲۰ به‌طور متوسط شش درصد کاهش یافت تا‌ یکی از بدترین سال‌های دلار در طول یک دهه اخیر به ثبت برسد. بسیاری از کارشناسان ارز معتقدند استقراض سنگین کسب‌و‌کارهای آمریکایی و کاهش توان مالی مصرف‌کنندگان این کشور باعث خواهد شد دلار در ماه‌های نخست سال ۲۰۲۱ نیز کماکان تحت فشار باقی بماند.

 جمع‌بندی
جهان نظاره‌گر افول ایالات متحده آمریکاست؛ موجی که با بحران مالی جهانی سال ۲۰۰۸ شروع شد و در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ سرعت گرفت. «نوح اسمیث»، ستون‌نویس بلومبرگ، استدلال می‌کند که آمریکا در چند دهه آینده شبیه به کشوری در حال توسعه خواهد شد. پروفسور «مایکل لیند» از دانشگاه تگزاس در اوستین، هشدار می‌دهد آمریکا ممکن است به کشوری آمریکای ‌لاتینی، اما از نوع انگلیسی‌زبان صنعتی نشده تبدیل شود؛ با اقتصادی مبتنی بر کالاها، مستغلات، گردشگری و شاید فرار مالیاتی در مقیاس فراملی. در مجموع، تحلیلگران بر این باورند که رکود اقتصادی آمریکا عادی نیست و تنها اتکای به آمار نمی‌تواند عمق فاجعه اقتصادی را به تصویر بکشد. بیشتر از ۲۰ میلیون شغل طی سه ماه در این کشور ناپدید شد؛ این بزرگ‌ترین کاهش در تعداد مشاغل از زمان ثبت آمار در آمریکا، یعنی بیش از ۸۰ سال گذشته است.

تعداد متقاضیان بیمه بیکاری نیز به سرعت رو به افزایش است. اگرچه تعطیلی فعالیت‌های اقتصادی و کسب‌وکار از بهار سال جاری میلادی به دلیل شیوع پاندمی کرونا سبب شد بزرگ‌ترین اقتصاد جهان وارد رکودی عمیق و بی سابقه شود، اما افول قدرت اقتصادی آمریکا از سال ها قبل آغاز شده است. افزایش بدهی های دولتی،کاهش هژمونی دلار، کسری تراز بازرگانی، ظهور قدرت‌های اقتصادی نوظهور و رشد ائتلاف های اقتصادی منطقه ای از جمله عوامل افول آمریکا در اقتصاد جهانی است.
 
پژوهشگر: علی ظریف